Hipoteza se ka gjasa reale që Shasi i lashtë të ketë qenë në një vend tjetër, ku më pas është përmbytur nga ujërat e liqenit ka argumente shkencore gjeografike për këtë mjedis, që plotësohet edhe me ekzistimin e disa objekteve të banimit që më parë janë vërejtur në fund të liqenit nga individë të ndryshëm.

Ndërsa po të bëhen hulumtime arkeologjike nënujore nuk ka dilemë se do të zgjidhej enigma e një hipoteze të tillë që do të jetë në favor të përcaktimit definitiv të lashtësisë së këtij vendbanimi i cili vazhdimisht ka zgjuar kureshtjen e studiuesve të profileve të ndryshme shkencore.

Në sesionin shkencor kushtuar qytetit të lashtë të Shasit, që u mbajt më 17 maj të këtij viti në Ulqin organizuar nga OJQ “Ora” nga studiuesit e ndryshëm u trajtuan tema interesante të cilat japin mundësi për meditim shkencor, madje edhe për të trajtuar hipoteza të ndryshme në lidhje me misteret e panjohura të këtij vendbanimi të lashtë.

E dhëna se në vendin ku është themeluar Shasi ka ekzistuar jeta nga koha parahistorike dhe se ndërtimi i parë është “gradina ilire”, duke pasuar me vazhdimësi në zhvillimin e tij më të lartë në Mesjetë e deri me shkatërrimin e tij definitiv në shek. XVI, paraqet një periudhë kohore interesante për studiues të profileve të ndryshme.

Të dhëna të panjohura deri më tash

Takimet e ndryshme shkencore kanë vlera të veçanta atëherë kur pjesëmarrësit me kumtesat apo diskutimet e tyre trajtojnë çështje të ndryshme në lidhje me temën përkatëse. Pikërisht nga ky aspekt sesioni shkencor kushtuar Shasit i cili ishte i pari i organizuar deri më tash, kishte një dimension të veçantë sepse u paraqitën të dhëna të reja që deri më tash kanë qenë të panjohura për opinionin e gjerë.

Kështu, njëri ndër pjesëmarrësit e këtij sesioni shkencor paraqiti një hipotezë që ka të bëjë me lashtësinë e vendbanimit të Shasit, gjegjësisht të vendit ku është themeluar Shasi i lashtë. Pra, kemi të bëjmë me hipotezën që paraqet njëherit edhe enigmën për këtë vendbanim se në kohën e lashtë a ka ekzistuar vendbanimi i Shasit në këtë vend ku është tash apo gjetiu. Dilemat në lidhje me këtë çështje në sesion janë paraqitur nga studiuesi dr. Moikom Zeqo, i cili prezentoi tezën se ka gjasa që Shasi i lashtë të ketë qenë në liqe pra pranë rrjedhës ujore të hershme, që ka kaluar nëpër mes të fushës ku është sot liqeni. Por, veçoi ai, për këtë çështje duhet të bëhen hulumtime arkeologjike nënujore, e pastaj të flasim.

Një konstatim i tillë ishte befasi për të pranishmit, sepse deri më tash nuk kemi pasur mundësi që diçka të tillë të dëgjojmë apo lexojmë nga ata individë që kanë shkruar qoftë edhe në mënyrë fragmentare apo informative për Shasin.

Por me të drejtë bëhet pyetja a ka bazë për diçka konkrete në këtë aspekt dhe a ia vlen të diskutohet për këtë hipotezë e cila është padyshim interesante.

Shasi i lashtë i përmbytur nga liqeni!?

Është konstatim i përgjithshëm se themelimi i vendbanimeve të para në çdo mjedis zakonisht është bërë në ato zona ku ka pasur kushte natyrore më të përshtatshme, do të thotë, ku ka pasur ujë, tokë pune, kullosa etj. Dhe pikërisht këto kushte i ka ofruar toka ku është liqeni i Shasit sot. Por në këtë aspekt duhet bërë një parantezë që ka të bëjë me të kaluarën historike, madje disa shekuj p.e.s. mu atëherë kur liqeni për nga sipërfaqja ka qenë më i vogël, e më te edhe sasi më të pakët uji. Nëse bëhet një analizë gjeografike dhe hidrologjike e mjedisit përkatës, ekzistojnë të dhëna se liqeni në të kaluarën nuk ka pasur formën që ka sot, por ka qenë vazhdimësi e lumit të Megjureçit dhe është derdhur në lumin Buna. Ndërsa me kalimin e kohës, në saje të prurjeve të këtij lumi dhe fillimit të mbushjes me material aluvial sidomos në pjesën e poshtme të lumit ka filluar të izolohet me Bunën dhe të krijohet një hapësirë tokësore e cila ka ardhur duke u rritur vazhdimisht. Nga një situatë e tillë niveli i ujit të liqenit është rritur e me këtë edhe vërshimet, duke përmbytur tokat e ulta përreth. Nga një përmbytje e tillë popullsia e vendbanimit ekzistues ka qenë e detyruar të zhvendoset nga fusha e liqenit ku më pas ka ndërtuar vendbanimin e ri në shkëmb, ku janë sot gërmadhat e qytetit të vjetër të Shasit.

Duhet cekur me këtë rast se përveç përmbytjeve në këtë mjedis janë të njohura edhe lëvizjet neotektonike, që veçohen me fundosje të terrenit. Madje duhet cekur se hapësira e liqenit të Shasit është me origjinë tektonike-karstike, që dëshmon se është formuar me procesin e fundosjes, dukuri kjo e pranishme, kudo në terrenet karstike.

Dëshmi për objekte të banimit

Në favor të hipotezës se ka ekzistuar një vendbanim i hershëm në fushë që është i përmbytur më pas nga ujërat e liqenit, dëshmojnë jo vetëm gojëdhënat, por edhe faktet se më herët, gjatë muajve të verës kur niveli i ujit të liqenit është i ultë, janë parë pjesë të mureve të shtëpive të banimit, por edhe kalldrëme të rrugëve. Një konstatim i tillë jep për të kuptuar se aty ka pasur një numër të konsideruar të objekteve të banimit. Procesi i përmbytjeve nuk është fenomen i ri dhe i panjohur në gjeografinë fizike, por çështja qëndron në atë se sa dukuritë e tilla janë hulumtuar dhe prezentuar opinionit.

Nevojiten kërkime arkeologjike nënujore

Nuk ka dilemë se një hipotezë e tillë do të eliminonte dilemat vetëm pas kërkimeve arkeologjike nënujore. Do të ishte e udhës që kërkimet e tilla të bëhen sa më parë, me çzrast do të zbardheshin disa nga misteret e panjohura të Shasit.

Një angazhim i tillë nuk kërkon shumë mjete për tu realizuar por duhet gjetur mundësitë dhe formën për ta realizuar sa më parë, sepse është në favor të hulumtimeve shumëdimensionale për një vendbanim me vlera të jashtëzakonshme.

Dr.Nail Draga

KOHA JAVORE