STAV
Prostor Valdanosa kao apstraktnu, neodre?enu ili nedefinisanu kategoriju možemo smatrati vrijednoš?u samo po osnovu kriterijuma opšteg ekosistema u kome se svi nalazimo, rastemo i razvijamo, a po principu opšte me?uzavisnosti bioloških i društvenih sistema i podsistema. Unapre?enje ovog sistema uopšteno nazivamo poboljšanjem kvaliteta životne sredine, što se ina?e smatra opštim ciljem u prostornom planiranju.
Prostor kao konkretnu, odre?enu kategoriju, odnosno predmet naše percepcije i shvatanja možemo smatrati vrijednoš?u prema više kriterijuma. U prostornom planiranju ovo se odnosi na sljede?e kategorije vrijednosti:
– vrijednosti prirode Valdanosa u koje spadaju svi oni elementi prirode koji prema opštim i specifi?nim kriterijumima imaju opšti zna?aj za stanovnike Ulcinja i koji kao takvi podliježu odre?enom režimu zaštite;
– kulturno-istorijske vrijednosti u koje spadaju svi zna?ajniji objekti kulturne i prirodne baštine, ambijenti i prostorne cjeline koji prema kriterijumima zaštite navedenih dobara imaju vrijednost od opšteg ili lokalnog zna?aja, pa se kao takvi štite razli?itim mjerama zaštite;
– predione cjeline (pejzažne cjeline) koje predstavljaju posebnu vrijednost i sa ekološkog i, kada je pejzaž u pitanju, sa estetskog stanovišta, te se ?uvaju instrumentima prostornog planiranja;
– ekološke vrijednosti koje se definišu posebnim istraživanjima i koje je planer dužan da prepozna i poštuje prilikom definisanja rješenja u prostornom planu (biološke cjeline, eko-staništa, biodiverzitet i dr.).

U modelu integralnog planiranja vrijednosti tretiraju se kao jedan od osnovnih elemenata strukture integralnog prostornog modela, što zna?i da direktno usmjeravaju metod, ciljeve i sadržaj plana i planiranja. Rješenja datog prostora su u tom slu?aju zasnovana i na evidentiranim i valorizovanim vrijednostima koje kroz plan, pored mjere zaštite, uti?u i na organizaciju prostora, alokaciju turisti?kih objekata i drugo. Vrijednosti dakle postaju osnov razvoja i ure?enja prostora i kao kulturna, sociološka, ekonomska i ekološka kategorija.
Prostor sam po sebi predstavlja ograni?enu kategoriju. Ograni?enja interne strukture mogu biti fizi?ki, funkcionalno ili dinami?ki odre?ena. Fizi?ka ograni?enja (kvalitetan pejzaž kao ograni?enje za gra?enje i sl.) se poštuju kao datost odre?enog prostora ili se, u opravdanim slu?ajevima, eliminišu.
Sistematsko koriš?enje resursa Valdanosa, odnosno Maslinade predstavlja kriti?nu pojavu u prostornom planiranju jer ona dovodi do iscrpljivanja i uništavanja humanih vrijednosti prostora, ravnoteže pejzaža, materijalnih resursa itd.

Tržište sa svojim zakonitostima i nepredvidivoš?u zahtijeva odre?enu fleksibilnost prostornog plana koja treba da omogu?i ve?u efikasnost tržišta. Postoji kriterijum za vrednovanje blagostanja prema kome je dozvoljeno uve?anje svakog individualnog blagostanja ako se time ne ugrožava tu?e blagostanje. U prostoru to zna?i omogu?avanje svake intervencije koja ne ugrožava interes drugoga, što u velikoj mjeri umanjuje ograni?enja koja prostorni plan imanentno sadrži. Kod prostornog plana treba imati u vidu i postojanje nesavršenog tržišta, posebno u zemljama u kojima je ono u po?etnoj fazi razvoja, koje “otvara prostor za državnu intervenciju u cilju poboljšanja alokacije resursa, odnosno uve?anja blagostanja: to predstavlja tzv. alokativnu državnu intervenciju”. Do koje mjere treba omogu?iti slobodu tržišta, a do koje državnu intervenciju, ostaje prostornom planeru da odlu?i u saradnji sa onima koji odlu?uju o planu.

Pravni sistem predstavlja postupak pravne sigurnosti i zaštite svih koje doti?e prostorni plan sa svojim rješenjima. Plan, kao akt opšteg zna?aja u našem ustavno-pravnom sistemu, ima težinu zakona, te je pravnu zaštitu mogu?e tražiti jedino na ustavnom sudu koji može da obustavi primjenu plana. U zemljama zapadne demokratije pravna zaštita u odnosu na plan se traži na redovnom sudu, što zna?i druga?ija prava fizi?kih i pravnih lica u odnosu na plan, odnosno na volju države. Pomjeranje ove granice zavisi od državno-politi?kog sistema, ali u zna?ajnoj mjeri uti?e i na rješenja i na?in njihovog definisanja u prostornom planu.

Demokratija kod prostornog planiranja ima tri oblika ispoljavanja. Jedan oblik se odnosi na u?eš?e javnosti kod pripreme plana, drugi se odnosi na ulogu parlamentarnog sistema kod donošenja plana, a tre?i se odnosi na ulogu parlamenta kod pra?enja realizacije plana, odnosno kod monitoringa stanja i problema u prostoru. U?eš?e javnosti predstavlja napor da se obezbijedi da gra?ani i ostali korisnici prostora umaju direktan glas u javnom odlu?ivanju o odre?enom prostoru. Kod ovoga postoje razni oblici od kojih su jedni aktivno-participativni, a drugi formalno (pravno) participativni. Oblik u velikoj mjeri zavisi od stepena centralizacije društvene zajednice gdje ve?a decentralizacija i ja?a lokalna samouprava podrazumijevaju i aktivnije u?eš?e kod pripreme, usvajanja i kontrole realizacije prostornog plana. Demokratija, istovremeno ili prije svega zna?i i poštovanje parlamentarno donijetih odluka, kao i zakonskih i podzakonskih odredbi koje ovo prati.
Kao svjedok i kreator Novog doba ?ovjek postepeno dobija poziciju gospodara nad ostalim oblicima života na zemlji, šire?i i istovremeno devastiraju?i resurse hrane, kao i mo? prilago?avanja efekata prirode.

Autor je profesor Univerziteta Crne Gore

Piše: dr Maksut Dž. Hadžibrahimovi?

Vijesti