Andrej Nikolaidis një nga shkrimtarët më premtues të Malit të Zi sipas “The Economist” në një intervistë për emisionin “Tonight Ilva Tare” në Ora News thote se nacionalizmi në Ballkan është një kërcënim i madh.

Shkrimatri malazez me gjak shqiptari rrëfen jetën e tij. Fituesi i çmimit europian për letërsinë në vitin 2011 për librin “Bir”tregon emocionet kur mori këtë çmim. Ai nuk nguron të jape edhe opinionin e tij për situatën në aktuale në Ballkan.

Intervista e plotë me shkrimtarinAndrej Nikolaidis

 

Andrei Nikolaidis, faleminderit për praninë tuaj

Faleminderit për ftesën,

Kur po pyesnim për vendin për të zhvilluar intervistën, njerëzit thanë, ah Nikolaidis, ai është shkrimtari ynë më i mirë.

Ndoshta sepse unë jam i vetmi. Është e lehtë të jesh më i miri. Sigurisht që nuk jam i vetmi, ka shkrimtarë të tjerë të mirë në Ulqin por për disa arsye njerëzit tentojnë të më konsiderojnë më të mirin.

Si e konsideroni ju veten?

Nuk jam i aftë të bëj këtë lloj vlerësimi, madje as nuk besoj në “shkrimtarët më të mirë”. Është e pakrahasueshme. Së pari është e pakrahasueshme tani dhe kur je duke shkruar, duhet të jesh i vetëdijshëm se në të ardhmen, disa shkrimtarë të së ardhmes do të konsiderojnë tërësisht të ndryshëm, pra zakonisht ndodh që ata që nuk janë të vlerësuar në këtë kohë, në një të ardhme mund të jenë më të mëdhenjtë.

E vërtetë, historia tregon shumë për këtë por ju jeni fituesi i çmimit europian për letërsinë në vitin 2011 për librin “Bir”.

Po, jam

Si ishte ajo eksperiencë? Kush nuk e dinte faktin që ju fituat një çmim? E mbani mend?

Po e mbaj mend sepse gazetari nga një gazetë e përditshme telefonoi dhe më kërkoi një koment. Në atë moment unë nuk e dija që isha fituesi. Edhe sot unë nuk e di se si e zbuluan dhe thashë, ok nuk mund të komentoj mbi këtë sepse kisha frikë se e njëjta gjë do të më ndodhte mua siç i ndodhi  Dobrica Cosic, një shkrimtar nacionalist i vjetër serb.Njerëz nga një gazetë i thurrën një rreng sepse e telefonuan dhe i thanë, Urime , ju fituat një çmim Nobel, dhe ai e pranoi dhe u dha atyre një intervistë.

Pra ju menduat se ishte një lojë?

E dija që ishte e mundur sepse e dija që isha i listuar por prapësëprapë përderisa nuk është zyrtare, nuk mund të komentosh.

Në Shqipëri ne e publikuam veprën “BIR”. Së fundmi ju ishit atje për promovimin po ashtu dhe është një histori shumë intriguese. E lexova dhe m’u duk shumë intriguese. Stili ishte po ashtu interesant por partnerja juaj nuk ishte aq e lumtur, gjatë periudhës që ju shkruat librin.

Sigurisht nuk është një libër autobiografik. Edhe kur duket se një lloj autobiografie është përfshirë, nuk është ashtu, sepse unë besoj se ne shkruajmë jo për të treguar të vërtetën për veten tonë por ta fshehim atë. Pra kur shohim se më në fund zbulojmë të vërtetën për veten tonë si shkrimtarë në tekst, unë kam bindjen se e vërteta është e fshehur në mënyrë perfekte, veçanërisht në atë moment.

Këtë përpiqeni të bëni? Të fshihni të vërtetën?

Unë nuk dua të tregoj të vërtetën për veten time në librat e mi. Sigurisht jo. Librat nuk janë për këtë, as intervistat nuk janë për këtë.

Intervistat nuk janë për të treguar të vërtetën?

Jo për të zbuluar të vërtetën për veten tënde, sigurisht që jo.

Po për të zbuluar se çfarë mendon, fenomenet, jeta e përditshme.

Po por unë mendoj se do të futesh personalisht. Je aty për të mbyllur veten. Jetojmë në një kohë ku çdo gjë personale bëhet publike dhe unë e urrej këtë. Unë dua privatësinë time, dua ta mbaj. Nuk dua që bota të futet në shtëpinë time, në dhomën time të gjumit etj.

Pra ju doni që publiku të njohë vetëm shkrimtarin, Andrejin që shkruan, jo personin që është prapa tij?

Keni të drejtë, këtë po përpiqem të them.

Janë persona të ndryshëm? Ndryshojnë shumë? Shkrimtari dhe Andreji si person?

Sigurisht është i njëjti njeri por ne të gjithë jemi shumë kompleksë edhe kur dukemi si njerëz të zakonshëm siç thonë. Edhe kur dukemi si njerëz të edukuar. Ne jemi shumë kompleksë dhe asnjë nuk e di dhe ndoshta edhe ne vetë nuk e dimë se çfarë është fshehur brenda nesh dhe e shkruara është një proces e çngjyrosjes së vetes tënde. Kur shkruan, gërmon brenda vetes tënde, gjen në disa ngjyra të thella disa gjera që ndoshta nuk të pëlqejnë por e shkruara jote varet nga ndershmëria jote për ta shkruar atë në letër. Kur je duke dhënë një intervistë, kur je duke shkruar në gazeta nuk duhet ta bësh atë. Është tërësisht një gjë e ndryshme.

Interesante. Për çfarë bën fjalë “Bir-i”? Është një histori dashurie dhe urrejtje? Është një histori për një njeri të shqetëesuar? Dhe pse vendosët të mbani narratorin anonim?

Është gjithçka ju thatë, është gjithashtu edhe një histori rreth të qenurit baba, është gjithashtu një histori rreth fesë me shumë referenca fetare, jo vetëm kristiane por edhe islami, Kur’ani, me shumë misticizëm islamik. Është në një mënyrë një novelë e modës së vjetër ekzistenciale sepse unë besoj tek shkrimtari austriak, Thomas Bernhard, i cili thoshte se dikush duhet të shkruajë komedinë si tragjedi dhe tragjedinë si komedi. Kur ju i ngatërroni këto pjesë ju mund të arrini diçka interesante.Është një libër me shumë humor të zi, le të themi një stil anglez humori, në një mënyrë humori e përcjell të gjithë atë zi, të paktën kështu shpresoj.

Si e kujtoni kohën që e keni shkruar librin? Për sa kohë e mbaruat?

E shkrova shumë shpejt, në vetëm 3 javë. Ishte një proces shpërthyes dhe ishte shumë e vështirë, jo vetëm për mua por edhe për familjen time, mbi të gjitha gruan time sepse ajo jetonte në të njëjtën shtëpi me mua në atë periudhë dhe ankohej se unë shumë shumë i ngrysur.

Ju nuk donit të flisnit?

Jo, unë doja por ajo ankohej se në çdo fjali që i thoja, kishte diçka të çuditshme dhe për të qenë i sinqertë deri në fund, nëse doni të më besoni meqë ju tregova këto…

Ju më treguat se po më gënjenit kështu që nuk di se çfarë të bëj. Mbase duhet të ndërpres intervistën…

Me të vërtetë mendova se do të vdisja. Ishte shumë eksperiencë e vështirë për mua. Sigurisht që nuk vdiqa, vazhdova përpara.

Fituat çmimin Nobel

Fitova çmimin për këtë por dhe i thashë vetes, ok nëse do të shkruash ndonjëherë një libër tjetër si ky, harroje apartamentin, dil jashtë nga shtëpia.

Zgjedhje e rrezikshme… Më lini t’ju pyes pak më shumë për librin. Fakti se ju nuk i vutë një emër, një kombësi përsonazhit kryesor, është sepse ai mund të jetë boshnjak, serb, malazez, shqiptar?

Sigurisht, unë këmbëngul se është një histori universale sepse nuk besoj se historia ia vlen kur nuk është universale. Sigurisht mund të shkruash rreth shqiptarëve, eskimezëve por duhet të jetë një çështje universale që mund ta përdorësh mbi çdo person, çdo kombësi dhe çdo grup fetar. Kjo ishte ideja.

Kjo ishte ideja e fsheur?

Sigurisht, ky ishte koncepti i çuditshëm i Jacques Lecan, psikoanalisti francez, i quajtur emri i babait. Unë po luaja me atë koncept i cili është me të vëretë i komplikuar dhe nuk jam i sigurtë nëse e kam kuptuar drejt por të paktën kam kuptuar disa gjera drejt dhe po luaja me atë koncept sepse ideja ishte emri që të vë babai yt të përshkruan ty. Pra duke konsideruar një marrëdhënie të çuditshmë midis babait dhe birit, Tahvan, djali pa një emër dhe babai që nuk ia dha emrin e tij djalit tregon shumë se sa e vështirë është kjo marrëdhënie.

Duke shpresuar se do të jeni i ndershëm dhe i sinqertë, keni patur një marrëdhënie të tensionuar me babain tuaj?

Jo, aspak. Unë kam një marrëdhënie të shkëlqyer me babanë tim i cili ishte shumë i dashur dhe unë mund të them, baba liberal. Ai është shkrimtar gjithashtu. Disa herë mendoj se ai është një shkrimtar shumë herë më i mirë sesa unë por sigurisht ai nuk është kaq popullor sa jam unë. Ne jemi si dy vëllezër ose edhe më mirë, si dy shokë të ngushtë. Pra do të ishtë shumë e padrejtë për mua të bëja një lloj reference midis atij babai dhe babait tim.

Kuptoj. Babai juaj është me origjinë shqiptare apo greke? Si është historia pas mbiemrit tuaj, është e komplikuar?

Është tërësisht e ngatërruar më duhet të them. Për aq sa dimë, familja Nikolaidis, të paktën gjyshi im, erdhi në Ulqin nga një vend i vogël në Shqipëri i quajtur Ziçisht afër Korçës. A kanë ardhur nga Greqia apo kanë lindur në atë vend, unë me të vërtetë nuk e di. Edhe mund të jetë që unë të kem një lloj origjinë shqiptare në familjen time. Unë nuk kam kërkuar shumë për këtë sepse në novelën time ‘Mimesis’, kam shkruar një histori faliljare. E përshtata në atë narracion dhe ishte e qartë për mua atëherë se çdo njeri është radikalisht i lirë të zgjedhë identitetin e tij. Unë nuk besoj se çfarë ishte gjyshi im më përcakton mua, në çdo kuptim.

Pra ju mund të keni pak gjak shqiptari, le të themi por nuk është e rëndësishme?

Unë mund të kem pak gjak grek por prapë është e parëndësishme.

Por çfarë ndiheni? Boshnjak? Malazez?

Po, unë jam boshnjak, unë malazez dhe unë jam jugosllav sepse unë kam lindur në Jugosllavinë e Titos dhe e kujtoj atë shtet me shumë dashuri dhe shumë nostalgji.

Në 1992 ju desh të iknit nga Sarajeva kur nisi lufta. Si i kujtoni ato momente?

Sigurisht ishte si një makth, ishte si një temperaturë gjithë kohës. Gjërat janë të ngatërruara, sureale. Nuk e di se çfarë po bën, çfarë duhet të bësh, di thjesht që po përpiqesh të mbijetosh dhe në një pikë bëhet e mundur për ne të shkuar nga Sarajeva në Ulqin. Vëllai im dhe unë ikëm në fillim, pas disa javësh mamaja dhe babai na u bashkuan dhe 10 vitet e para unë isha me të vërtetë në shok. Për 3-4 vjet unë besoja se do të ktheheshim prapa shumë shpëjt. Halla ime shkoi në Beograd nga Sarajeva dhe ajo as nuk mori paratë nga banka sepse ishte aq e bindur se do të kthehej prapa për dy javë. Unë mund të them tani se ne në Bosnje nuk e dinim se çfarë po ndodhte në atë kohë.

Por pse vendosët të vinit në Ulqin dhe të qëndronit këtu?

Vendosëm sepse familja Nikolaidis është nga Ulqini. Ne kemi një shtëpi të vogël familjare këtu. Ishte një zgjedhje logjike për ne të vinim këtu. Unë u bëra një qytetar i Malit të Zi në vitin 2008 pra për 16 vjet nuk e kisha pashaportën malazeze. Jetoja këtu si refugjat. Në vitet e para merrnim ndihma nga Kryqi i Kuq etj, ishim shumë shumë të varfër. Unë mund të studioja. Kishim frikë disa vite se do të na kthenin prapa në Bosnje dhe po fshihesha, refuzoja të shkoja jashtë Ulqinit. Njerëzit më njihnin. E dija që nuk do më ndodhte asgjë e keqe në Ulqin por po të shkoja në Podgoricë apo diku tjetër, çdo gjë mund të ndodhte. Ajo ishte një periudhë me shumë frikë, shumë të panjohura dhe sigurisht kishm frikë nga gjërat e panjohura.

Por ju e bëtë një zgjedhje që është interesante për dikë të ri dhe dikë me problemet që ju kishit, ishit i varfër dhe nik kishit një identitet. Ju jetuat në një librari.

Po sigurisht. Vëllai im për pak ishte në Kanada dhe ai tani jeton në Kanada. Pa dijeninë time ata më rregjistruan për viza kanadeze dhe unë refuzova të shkoja sepse unë vendosa që doja të bëhesha një shkrimtar dhe e dija që mund të bëhesha shkrimtarë në marzhet e gjuhës sime. E dija se asnjëherë nuk do bëhesha shkrimtar në Kanada. Jo sepse është vend i çuditshëm por sepse nuk është gjuha ime dhe qëndrova dhe mendoj se bëra mirë. Sigurisht vëllai im bëri atë sepse nga perspektiva e tij ishte një vendim i mirë.

Libri që lexuat gjatë atyre viteve, ju ndihmoi për të nxjerrë në pah aftësitë e shkrimtarit?

Po sigurisht. Drejtori i librarisë atëherë ishte një njeri i mirë dhe ai më la t’i merrja ato libra dhe shumë shumë lexime atëherë. Mbase duhet që të lexoj aq shumë edhe tani gjë të cilën nuk e bëj sepse…

Sepse shpërdoroni kohë duke dhënë intervista….

Jo jo sepse shpërdoroj kohë duke pirë kafe dhe tymos.

Jeton në një vend ballkanik dhe duhet t’i përshtateni. Pse kjo zgjedhje të mos flasësh shqip edhe pse jeton në Ulqin?

Është vërtet e çuditshme. Mbase për distancën etnike me shqiptarët sepse natyrisht qëndrimi im politik është pro shqiptar. Isha mbështetës i pavarësisë së Kosovës etj. Besoj se ndodh sepse njerëzit në Ulqin janë shumë tolerantë. Në jetën e përditshme, kudo ku shkoj, njerëzit më flasin me gjuhën time sepse më pëlqejnë, sepse nuk duan t’ia dinë, sepse janë tolerantë, pra nuk më është dashur kurrë ta mësoj. Sigurisht mund të shkoj të blej diçka në shqip, mund të kem një bisedë të shkurtër në shqip, e kuptoj shqipen por nuk jam përpjekur kurrë të formuloj diçka që mund të ishte një ide e komplikuar në shqip. Unë flas gjuhën time. Edhe anglishtja është problem për mua sepse në një pikë kuptoj se zakonisht kam një mendim të ndryshëm në gjuhën time dhe në anglisht sepse për vetë faktin se unë mund të mbaj qëndrim në diçka që mund ta flas në anglisht.

Interesante. Çfarë mendoni për të drejtat e shqiptarëve në Malin e Zi? Respektohen?

Përmirësohet me kalimin e kohës por sigurisht nuk është e mjaftueshme për të drejtat e minoriteteve. Gjithmonë mund të përmirësohen dhe duhet të përmirësohen. Shqiptarët ishin një faktor shumë i rëndësishmë në rifitimin e pavarësisë së Malit të Zi. Mendoj se partitë shqiptare kanë një marrëdhënie të mirë me qeverinë malazeze. Disa nga partitë shqiptare janë pjesë e qeverisë malazeze dhe unë besoj se në çdo të ardhme duhet të ketë një vend në qeverinë malazeze për shqiptarët.Kur vjen puna tek Ulqini, nuk jam i kënaqur nga politika e qeverisë, mendoj se duhet të jetë shumë herë më mirë. Ulqini ishte faktor i rëndësishëm për turizmin malazez. Tani është Budva. Ekonomia e Ulqinit është gati e shkatërruar dhe ne të gjithë duhet të bëjmë shumë më mirë

Po lexoja një prej artikujt e intervistave tuaja dhe ju keni përmendur teorinë e Rene Girard – Mimetic Desire, një mendimtar francez i cili pretendon se ne si njerëz kemi një dëshirë të kopjojmë atë që bëjnë të tjerët, atë që bëjnë fqinjët. A ka një shpjegim për telashet e Ballkanit, luftërat dhe situatat?

Sigurisht, nuk e shpjegon të gjithën por shpjegon shumë sepse Girard siçe thatë edhe ju pretendon se një njeri kërkon atë që tjetri e ka, pra kjo na çon në një luftë permanente, të gjithë kundër të gjithëve dhe kohë pas kohe duhet të ndalojë. Në Ballkan është akoma më shumë e komplikuar sepse nëse sheh në historinë e afërt të Ish Jugosllavisë, nuk ka ndryshime midis nesh. Ne natyrisht po jetojmë si një pjesë e një shteti të madh, ne dashurohemi me njëri-tjetrin dhe pastaj në një pikë ne kuptojmë se ne e urrejmë njëri-tjetrin dhe do ishte ide e mirë ta vrisnim njëri-tjetrin dhe djegim shtëpitë, shkatërrojmë ekonominë dhe të shohim se çdo të nxjerrim me këtë. Kjo është çmenduri e një kombi të tërë i rrëzuar në një vrimë të thellë, të zezë plotë me çmenduri.Besoj se Frojdi ka një shpjegim të mirë për atë që ishte koncepti i tij i narcizmit të ndryshimeve të vogla. Ne urrejmë atë që është si në, atë që është ashtu si jemi ne dhe këto diferenca të vogla u bënë karburant për urrejtjen etnike.

Pse nuk i morën këto dëshira imituese, le të themi të kopjonim europianët, Shtetet e Bashkuara por kopjuam njëri-tjetrin dhe kaluam në këto vuajtje?

Sepse europianët, sigurisht kanë patur luftërat e tyre të përgjakshme. Të mos harrojmë që Lufta e Parë dhe e Dytë botërore u kryesua nga forca imperialiste ose forcat e mëdha të perëndimit por ata zhvilluan sistemin politiko-ekonomik i cili u lejoi atyre të jetonin të lirë dhe me paqe. Ne nuk e bëmë atë. Ne mundohemi ta bëjmë atë. Sigurisht unë shpresoj se do ta bëjmë por tani ne nuk e kemi atë sistem në shtetet tona.

Çfarë konsideroni ju si kërcënimin më të madh për ballkanasit?

Unë besoj se na duhet një tjetër 20 ose 30 vjeçar në paqe të plotë, të përpiqemi të zhvillojmë një demokraci e cila sigurisht nuk është zgjidhja perfekte por është shumë më mirë se totalitarizmi që ne po jetojmë dhe le të kopjojmë eksperincat europiane sepse çfarëdo që të ndodhë për ne si kombe të vegjël është më mirë ta ndajmë fatin tonë me fuqitë e mëdha, sepse unë besojë se ne do të jemi më të sigurtë në këtë gravitet. Një lloj zhvendosje tektonike midis fuqive mund të shkrepin si gjithmonë një luftë të re në Ballkan, unë shpresoj se nuk do të ndodhë, pra unë besoj për një moment se ajo që mund të jetë shumë e rrezikshme është që Rusia të bëhet një fuqi më e madhe se ç’është tani.

Dhe mund të na hapë telashe përsëri le të themi. Është nacionalizmi një kërcenim i madh, mendon?

Po, është por tani, të paktën për Ish Jugosllavinë, ne e pamë se sa shkatërruese ishte. Çfarë më shqetëson mua është se gjenerata e re jo vetëm që nuk është imune ndaj nacionalizmit por janë edhe më shumë nacionalistë se ç’ishin prindërit e tyre më parë

Si e shpjegoni këtë?

Është e pashpjegueshme. Është tërësisht irracionale dhe unë nuk mund ta shpjegoj këtë. Ndoshta dikush mundet por unë nuk mund të gjeja një shpjegim për këtë fenomen.

Nacionalizmi nga ajo që kemi parë , mësuar lexuar, nuk është gjenetik, kështu që duhet të vijë nga diçka që po e prodhojmë. Shoqëria po e prodhon

Po, është një çështje kulturore. Është një çështje kulturore gjithashtu sepse kur e pompon një histori për kulturë kombëtare duke i përjashtuar të gjitha kulturat e tjera, veçse po i çon karburant motorrit nacionalist. Besoj se kultura nuk ka kufij. Kultira është një organizëm që jeton gjithmonë në ndryshim konstant. Nuk mund t’i vësh kufij kulturës dhe të thuash, kjo është malazeze, kjo është shqiptare dhe kjo është italiane. Sigurisht ne duhet të shkëputemi nga ky koncept i kulturave kombëtare kur kemi shtete kombe. Çdo përpjekje për të bërë një lloj ekzorcizmi le të themi, shqiptarët ndikohen nga kultura malazeze, na çon drejt fashizmit dhe e pamë këtë në vitet ’90. Pra unë them, pjesë e barabartë e rëndësishme e kulturës malazeze është kultura shqiptare, e cila sigurisht është shqiptare dhe unë nuk dua t’ia marr shqiptarëve por unë them, Të dashur shqiptarë, kultura juaj për mua si grek, malazez, shqiptar, boshnjak, europian apo çfarëdo është njësoj e rëndësishme si kultura ime le të themi. Pra kultura juaj është gjithashtu e imja dhe mendoj se kultura ime është e juaja dhe ndoshta ju nuk doni ta pranoni, mbase ju nuk e ndani mendimin tim por ky është këndvështrimi im për kulturën.

Le të flasim për kufijtë. Ballakanasit janë shumë të afërt dhe kanë filluar shumë vite përpara procesin e integrimit për në BE si një familje e mundshme e re për të qenë pjesë. A është kjo rruga e duhur për vendet tona?

Me shumë mundësi po. Unë nuk jam tërësisht i kënaqur sepse nuk jam aspak i kënaqur me sistemin ekonomik në perëndim sepse mendoj se ky lloj kapitalizmi i egër do të sjellë katastrofë tek shtete perëndimore sepse jam shumë i lidhur me sistemin e vjetër të shteteve sociale si këndvështrimi socialdemokrat, një lloj kapitalizmi socialdemokrat. Nëse vetëm masa e prodhimit kapitalist është e mjaftueshme për të prodhuar atëherë ju mund të shpërndani dhe të keni shtetin tuaj të ndershëm. Nëse nuk prodhon mjaftueshëm, do të jemi të gjithë të varfër. Është e qartë, shikoni Korenë e Veriut për një moment, pra kjo nuk është një zgjidhje. Edhe pse nuk jam i kënaqur me këtë lloj kapitalizmi, unë besoj vërtetë se NATO dhe integrimi europian është rruga më e mirë. Unë vërtetë mendoj se BE duhet ta bëjë më mirë. Nuk është vetëm interesi ynë, i Malit të Zi dhe Shqipërisë të bëhen pjesë të BE por është gjithashtu edhe interesi i BE sepse le ta pranojmë,  BE midis të tjerave është një perandori. Është një perandori me tendencën për t’u zgjeruar kufirin e saj. Pra ne sigurisht do bëhemi pjesë e BE dhe BE si një perandori do të jetë më e gjerë. Deri këtu në rregull. Nëse është kështu, nuk do të ishte më mirë që Shqipëria dhe Mali i Zi të bëhn pjesë sa më shpejt e BE? Më mirë shpejt se sa vonë sepse ne do shtypim influencën ruse në Malin e Zi. Unë nuk e kam këtë problem por është një problem i madh për ne.

Le të rrimë pak më shumë këtu sepse dua të kuptoj rolin e BE në vendosjen e demokracisë funksionale në vendet tona, dua të them lufta kundër korrupsionit, lufta kundër krimit të organizuar, të kemi politikanë të besueshëm, a mund të na ndihmojnë ata për këtë apo e kanë këtë problem brenda tyre?

Është shumë e komplikuar dhe kam frikë se përgjigja nuk është po ose jo. Nëse shikon Bullgarinë, në momentin që u bënë pjesë e BE, ekonomia dhe demokracia e tyre u bë edhe më keq se e jona dhe prapë ata u bënë pjesë e BE sepse ishte vendim politik, ishte e rëndësishme t’i pranonin brenda BE. Duhet të jemi të ndërgjegjshëm se korrupsioni është një problem i madh për vetë BE-në. Sipas komisionit europian 130 miliardë euro vlente korrupsioni në institutet europiane në vitin 2013.

Ata nuk kanë shumë për të na mësuar neve?

Sigurisht ata e kanë konceptin e sundimit të ligjit dhe duhet të praktikohet. Është më mirë se ky koncepti që po zhvillojmë ne, ti je miku im, do të jap miliona ty dhe ai që është shoku yt do t’i jap miliona edhe atij. Nuk ecën në këtë mënyrë, nuk ka të ardhme me këtë koncept.

Sa është niveli i korrupsionit në Malin e ZI që shohin ata?

Besoj se domethënës, sigurisht. Sigurisht nuk mund ta vë gishtin tek diçka apo dikush sepse nuk jam gazetar investigativ por është e dukshme se kemi një problem me korrupsionin dhe është e dukshme që na duhet le të themi një demokraci më e fortë. Problemi me Malin e Zi është se çdo shoqëri ka të veçantat e veta dhe e veçanta e shoqërisë malazeze është që ne kemi një qeveri me të cilën unë nuk jam i kënaqur aspak por ne kemi një opozitë e cila është e tmerrshme. Kurrë në jetën time nuk do votoja për ta. Edhe nëse partia në pushtet do ta shkatërronte Malin e Zi, unë nuk do të votoja kurrë për ta sepse ideologjikisht, kulturialisht dhe në një sens civilizimi ata janë të papranueshëm për mua sepse partia më e madhe opozitare ideologjikisht ëhstë çetnike. Çetnikët ishin nacionalistët serb gjatë Luftës së Dytë Botërore. Ata bënë shumë krime në Ish Jugosllavinë, veçanërisht në Bosnje, ata vranë shumë pjesëtarë të familjes sime dhe unë po them se asnjëherë në jetën time nuk do të mbështesja atë opozitë.

Në një nga intervistat tuaja, ju thatë se qeveritë janë si të brendshmet. Mendoj se ju keni veshur të brendshmet për një kohë të gjatë?

Po, kjo është qartësisht një problem por…

Pse e thoni këtë, pse e konsideroni qeverinë si të brendshme?

Sepse nëse nuk i ndërron të brendshmet shpesh, atëherë fillon dhe mban erë. Është e qartë. Mendoj se synimi kryesor i Malit të Zi dhe sistemit poitik, le të themi, elita e Malit të ZI është se si të gjejë një mënyrë për të ndryshuar gjërat, si të gjejë mënyrat për të ndryshuar elitat, për të bërë sistemin demokratik funksional. Po, sigurisht. Ne ndoshta kemi nevojë për një rrugë të tretë. Nëse qeveria nuk performon siç duhet, nëse opozita është e papranueshme, atëherë ndoshta na duhet një opozitë tjetër. Do të jetë si një rrugë e tretë dhe unë vërtetë shikoj një hapësirë për këtë sepse po të flasim ekonomikisht njësoj. Politika e tyre është kapitalizmi pa alternativë, pra unë besoj se një lloj opozite tjetër, le të themi edhe e ndërgjegjshme kombëtarisht të mbrojë pavarësinë e Malit të Zi, të mbrojë vlerat europiane dhe integrimin në NATO, realisht mund të ishte një ofertë e mirë.

Mund të përfshiheni ju në këtë opozitë?

Jo jo, unë kam qenë i përfshirë në politkë për 4 vjet. Kam punuar si këshilltar ekonomie e cila nuk është strikt politike por prapësëprapë, i Kryetarit të Parlamentit të Malit të Zi. Ai është me të vërtetë i aftë për politikë, kam besimin se ai ka një të ardhme në skenën politike, gjithashtu besoj se ai mund të jetë një prej liferëve të atij blloku të tretë. Të presim e të shohim.

Pse dhatë dorëheqjen?

Sepse ma shpifi politika. Sepse kuptova se unë nuk mund të ndryshoja asgjë me të vërtetë.

Kur e thoni ju këtë, si mund ta bëjë dikush që nuk i ka aftësitë tuaja? Çfarë po bëni ju? Po i dorëzoheni idesë se po heq dorë?

Jo, unë do të jem një kritik intelektual, do të shkruaj, do të bëj atë që bëj më mirë, sepse në politikë unë e kuptova që është një lojë që gjithmonë do të jem humbësi. Nuk është një lojë për mua.

Pse, nuk dini ta luani?

Jo, unë nuk di ta luaj dhe jam naiv. Është njësoj si pokeri. Thonë se kur shkon në tavolinën e pokerit dhe nuk sheh ndonjë qullac, atëherë je ti qullaci. Ky është pozicioni im në politikë.

Gjithashtu thonë se që të hysh në politikën e Ballkanit duhet të bëhesh pis. Morët ndonjë ofertë për t’u bërë pis?

Të them të drejtën jo. Nuk mund të them se isha i vendosur. Nuk thashë jo dhe nuk thashë po sepse nuk mora ofertë.

Ndoshta është një perceptim por duhet të shohim dhe të marrim më shumë opinione për këtë por ndërkohë ju nuk jeni një i huaj dhe nuk keni frikë ndaj polemikave. I thoni opinionet tuaja në publik dhe aktualisht jeni në telash, edhe në telashe ligjore për atë që thatë për Kosturica dhe influencën e tij tek Milosevic në regjimin dhe përbërjen e artit të tij. Çfarë ishte sipas mendimit tuaj ajo polemikë, kalimi nëpër gjyqe, pagesa e gjobës?

Po, sigurisht. Besoj se në vitin 2004, shkruajta një artikull për Emir Kosturicën, për monitorin javor të Malit të Zi dhe pas saj ai më paditi dhe ai gjyq vazhdoi për më shumë se 10 vjet dhe në një mënyrë nuk ka mbaruar akoma sepse na duhet ta bëjmë sërish nga e para të gjithin. Në një pikë u duk sikur ai fitoi por pas saj unë depozitova një ankesë tek gjykata supreme dhe gjykata vendosi në favorin tim kështu që do të shohim se çdo të ndodhë më vonë.

Po e ndjek çështjen tani?

Jo, jo aspak sepse nuk kam asnjë interes sepse e dija që në fillim që kisha të drejtë.

Cili ishte mendimi juaj? Për çfarë e fajësoni Kosturicën?

E fajësoj për mbajtjen e anës së Milosheviçit gjatë Luftës në Bosnje. Kosturica dhe unë jemi nga Sarajeva. Kur dikush po bombardon qytetin tënd atëherë dikush po e ndan në pjesë vendin, Bosnjen. Kur dikush po bën spastrim etnik në Bosnje, kur dikush po kryen genocid në Sebrenicë, ti nuk e mbështet atë, është gjëja më e kuptueshme në botë, besoj dhe ai e bëri.

A kishte ai zgjedhje tjetër? E bëri sepse donte ta bënte apo iu bë presion?

Sigurisht që kishte zgjedhje, ai ishte drejtor i madh i mirënjohur në botë. Ai i kishte të gjitha zgjedhjet që donte të kishte por ai zgjodhi të mbështeste Milosheviçin. Unë nuk dua vërtetë t’i kuptoj arsyet e tij. Unë nuk dua t’ia di për to sepse është kaq vendim i shpifur saqë nuk dua të mendoj se çfarë e dërgoi atë tek ky lloj vendimi.

Opinioni publik ju mbështet ju apo Kosturicën?

Mali i Zi ishte i ndarë 50 me 50, Serbia ishte me Kosturicën dhe Bosnja me Kroacinë ishin me mua.

Interesante. Si e paguat gjobën?

Sepse njerëzit nga Bosnja më dërguan para dhe thanë, në rregull jepja atij paratë e tij.

Artistë?

Po, artistë, dhe jo vetëm nga Bosnja por edhe nga Serbia, nga Kroacia. Ata menduan se bëra një gjë të mirë, ata ndanin mendimin tim për atë dhe donin t’i dërgonin atij një mesazh se paratë nuk janë zgjidhja për atë problem. Është më e thellë. Ai po drejtonte propagandën e Milosheviçit dhe në Luftën Jugosllave, nuk mund të bëhet.

Po lexoja për kërcënimin me telefon gjatë një emisioni në radio, a keni marrë kërcënime me vdekje për opinionet e tua?

Po, unë shkrova një artikull për Hercegovinën. Isha i inatosur sepse gjatë një ndeshje Ëaterpol, publiku po bërtiste që duhet të vrisnin kroatët etj. Kjo ishte si një orgji nacionaliste dhe unë reagova dhe thashë se është e papranueshme, është një turp sepse veçanërisht ana jonë e Malit të Zi dhe veçnërisht ana e Hercegovinës. NJerëzit nga Hercegovina ishin shumë të përfshirë në sulmimin e Dubrovnikut. Nëse sillesh kështu, duhet të pranosh se je gabim , duhet të kërkosh falje për nacionalizmin tënd, jo ta zhvillosh nacionalizmin 50 vjet më vonë. Pas atij artikulli, pata shumë probleme me shumë njerëz nga Hercegovina, edhe qeveria lokale kërkoi publikisht të ndiqesha penalisht etj etj dhe dikush gjatë një emisioni në radio, studio ishte në Podgoricë, ai telefonoi nga Hercegovina dhe më tha se nëse do më takonte ndonjëherë ballë për ballë, do të më vriste.

E morët atë kërcënim seriozisht? Keni frikë?

Jo, sigurisht

Jetoni me frikën se diçka mund të ndodhë?

Jo, kurrë nuk kam jetuar me frikë. Kam jetuar me frikë në vitin 1996. Nga 1992 në 1996, edhe në vitin 1997 jetoja me frikë, pastaj diçka më ndodhi. Kuptova se nëse e jeton jetën me frikë atëherë jeta jote është e pavlerë.

Është e shpërdoruar

Ështe e shpërdoruar dhe pas asaj unë vendosa se do të thoja gjithçka publikisht, çfarë kam për të thënë.

Keni ndonjë mendim për vdekjen?

Gjithë kohës. Prandaj shkruaj

Çfarë mendon për të?

Së pari nuk kam frikë prej saj. Së dyti më vjen keq që nuk do të jem i aftë të shkruaj përshtypjet e mia.

Nuk e dimë se ç’ndodh më pas. Nuk do të jesh më i aftë të shkruash. Por ju nuk jeni i frikësuar se kur do të vijë, si do të vijë?

Jo, aspak sepse ne kemi gjithë jetë për të përgatitur veten për të vdekur

A i keni patur ndonjëherë problemet e ekzistencializmit?

Po sigurisht.

Çfarë po bëj, si po e bëj? Është e mërzitshme për ju?

Jo nuk është sepse gjej frymëzim për shkrimet e mia për këtë lloj ekzistencializmi. Unë i dua neurozat e mia. Janë produktive. Janë forcë produktive për mua. Pa to nuk e di ç’do bëj me jetën time. Pra kjo lloj luftë ekzistenciale, kjo lloj lufte me veten tënde është diçka që nuk e vë dot në funksion pa qenë shkrimtar.

Ka një rast tjetër ku dua opinionin tuaj kur thatë për Boris Tadiç …… dhe ju thatë se po të qëlloheshin, po të vriteshin do ishte mirë për stabilizimin. Nuk jeni pak agresiv sepse ju fajësoni Kosturican që ka mbështetur dikë që ka vrarë. Ju në një mënyrë po ftoni dikë të vrasë dikë tjetër?

Jo, aspak. Ajo ishte sarkazmë. Duhet të dini historinë e asaj historie. Gjatë asaj ceremonie në…. dukshëm disa armë u gjendën në atë qendrën sportive ku ceremonia po mbahej dhe pastaj propaganda serbe filloi të flasë. Ata filluan të flasin për terroristët e Iranit, ata folën për terroristët e cellAF-it, dhe ishte e dukshme që po synoni disa grupe terroristësh islamikë dhe pastaj doli se nuk iste ndonjë grup islamik terrorist, nuk ishin grupe terroriste aspak por punonjësi i asaj qendre sportive po i mbante armët e tij, të blera apo të vjedhura gjatë luftës së Bosnjes në atë vend dhe ai erdhi dhe tha që armët janë të miat, nuk e kuptoj ça problemi ka këtu. Pra kjo ishte vërtetë sarkazëm dhe sigurisht unë e di që do të jetë diçka si përshembull, kjo do më ndodhte mua por kur ne jemi duke folur për Republikën Serbe, po flasim për etni e cila gjendet në spastrimin etnik. Kjo është pjesë e entitetit në Sebrenice. Në Sebrenicë është kryer një genocid. Unë e shoh si të papranueshme moralisht për Sebrenicën të jetë pjesë e Republikës Serbe dhe Republika Serbe të jetë një entitet në Bosnje. Unë qëndroj fort për një Bosnje sovrane dhe të bashkuar. Ky është pozicioni im politik, e di që disa njerëz më urrejnë për këtë por ky është pozicioni im siç e thashë.

Janë të rrënjosura në historinë e Ballkanit, vendet e Ballkanit librat që shkruani ju?

Besoj se po. Unë i vendos ato ndoshta në një perspektivë të çuditshme, ndoshta në një filtër të çuditshmë por përsëri ato janë shumë lokale.

I jep një qasje si Dostojevski le të themi?

Ato janë lokale, unë jam një djalë lokal, jam një djalë hoteli

Në sa gjuhë është përkthyer vepra “Bir”?

Më duket se 12-13 gjuhë.

13 gjuhë?

Po, 13

Dhe e thua në një mënyrë modeste 12-13? Apo jeni i lumtur me këtë, jeni i famshëm ndërkombëtarisht?

Unë jam shumë i lumtur. Unë nuk jam i famshëm ndërkombëtarisht. Duhet të jesh shumë më shumë i famshëm se sa jam unë ta quash veten të tillë por unë asnjëherë nuk kam menduar se do të përkthehej libri në asnjë gjuhë sepse për shumë vite kam qenë një viktimë. Gjërat qartësisht ndryshuan për mua dhe është shumë më mirë kështu.

Çfarë po shkruani aktualisht?

Po shkruaj një libër me teori kulturore të quajtur “E majta melankolike’ dhe po përgatis veten të filloj novelën time të re të cilën shpresoj se do mbarojë ndonjë ditë nga viti tjetër.

Tashmë e dini historinë, e keni menduar, vetëm duhet ta shkruani?

Po, po e kam tërësisht në kokën time, vetëm duhet ta nxjerr.

Ju keni këtë teknikën e re që nuk është parë e të publikuarit të fonogramet e librit që ndoshta është interesante për personin që po e lexon atë ta dëgjojë gjatë leximit. Si ju erdhi kjo ide?

Muzika ka qenë një pjesë e rëndësishme e jetës sime. Për vite dhe dekada dëgjoja muzikë 15-16 ose 20 orë në ditë. Madje edhe flija me muzikën e ndezur derisa u martova sepse gruaja ime nuk e lerësoi shumë zakonin tim kështu që e fika por atëherë zhvillova sekretin tim, të shtrihesha me kufjet. Pra muzika është shumë e rëndësishme për mua dhe unë gjithmonë kam menduar se do të jetë e këndëshme të ketë një lloj fonogram për novelat sepse muzika nënvizon tregimin në një mënyrë të këndëshme dhe mendoja nëse mund të bëjmë të njëjtën gjë për letërsinë. Nuk jam i sigurtë por e provova. Provova të sugjeroj një listë muzike. Lexuesi duhet ndoshta ta dëgjojë gjatë kohës që ai apo ajo po lexon

Nëse do të sugjerojë një muzikë për intervistën tonë, cila do të ishte?

Do të ishte një japoneze sepse është me fllad, është e ftohtë edhe pse është kohë vere. Do të sugjeroja një bandë postrock japonez dhe është albumi Hymn to the Immortal Ëind” e cila është e bukur.

Faleminderit shumë

Faleminderit shumë

Tonight Ilva Tare

RTV ORA NEWS