Të trembur se mos shumë nga pronat do të rrëmbehen nga të huajt, krerët malazezë nuk janë në gjendje të bien dakord mbi heqjen e kufizimeve ndaj tregut të pronave të paluajtshme të vendit.Dy vjet pasi Mali i Zi fitoi pavarësinë, frika se mos rusët dhe të huajt e tjerë mund të blejnë sasi të mëdha toke po ushqen një debat të ndezur rreth liberalizimit të ligjeve të pasurisë së patundshme në vendin e vogël të Adriatikut.
Partia më e madhe e koalicionit qeverisës, Partia Demokratike e Socialistëve e kryeministrit Milo Gjukanoviç, favorizon liberalizimin e plotë të tregut të pronës së patundshme. Por aleatja e saj e koalicionit, Partia Social Demokratike, është bashkuar me opozitën me qëllim që të mbajë bregdetin tërheqës të vendit në duart e malazezëve.
Për shkak të grindjes mbi çështjen, qeveria tërhoqi një projekt-ligj mbi të drejtat e pronës për të huajt që qe gati për diskutim gjatë sesionit të pranverës të parlamentit. Sipas kushtetutës, do të duhej shumica prej dy të tretash për të kaluar të tillë legjislacion.
Sipas ligjit aktual, njësitë e huaja komerciale mund të blenë prona në Malin e Zi por individët nga jashtë, jo. Në praktikën aktuale, shumë të huaj, zakonisht me ndihmën nga kontaktet malazeze, janë në gjendje ta shmangin kufizimin duke regjistruar një biznes dhe pastaj e likuidojnë atë pasi të kenë blerë pronën.
Një gjykatë administrative malazeze ka vendosur se “një person i huaj që nuk ndjek një veprimtari ekonomike në Malin e Zi nuk mund të pretendojë pronësinë mbi tokën”. Mbetet e paqartë në se ky vendim është zbatuar.
Të dhënat statistikore sqarojnë rëndësinë e kësaj çështjeje. Gjatë një periudhe 11-mujore, 53% e totalit prej 900 milion euro në investimet e huaja të drejtpërdrejta shkuan drejt blerjes së pronës së patundshme. Në të njëjtën kohë, derdhja jashtë e kapitalit arriti në 450 milion euro, tre të tretat e asaj të investuar në pronën e patundshme.
Malazezët që shesin pronën e tyre të trashëguar duket se blenë prona të patundshme jashtë vendit, shpesh në Beograd apo Novi Sad, ose thjesht i përdorin të ardhurat për konsum, në vend të investimeve të reja gjë që do të minimizonte defiçitin e tregtisë së jashtme dhe do të rriste punësimin.
Nënkryeministrja Gordana Gjuriç, që trajton marrëdhëniet ekonomike ndërkombëtare, refuzoi të nënshkruante ligjin e pronës të propozuar nga qeveria duke thënë se ai “nuk parashikon kushtet e reciprocitetit.”
Ajo paraqiti një opinion të ngjashëm lidhur me një projekt-ligj mbi pronën shtetërore duke argumentuar se zonat bregdetare dhe pyjet duhet të mbeten pronë shtetërore. “Ligji duhet në vend të kësaj të përcaktojë disa të drejta të posaçme për të përdorur këto të mira publike nëpërmjet koncesioneve, dhënies me qira dhe rregullimeve të ngjashme kontraktuake,” tha Gjuroviç.
Megjithatë sekretari i përgjithshëm i Shoqatës së Juristëve Branislav Raduloviç beson se këmbëngulja në reciprocitet nuk është një “argument veçanërisht i fortë”.
“Me 13,812 km katrore territor, do të ishte çudi në se reciprociteti është i mjaftueshëm për të mbajtur interesat e malazezëve. Lidhur me Rusinë për shembull, ky parim është krejtësisht pa kuptim,” thotë Raduloviç.
Nënkryeministrja Gordana Gjuriç, që trajton marrëdhëniet ekonomike ndërkombëtare, refuzoi të nënshkruante ligjin e pronës të propozuar nga qeveria duke thënë se ai “nuk parashikon kushtet e reciprocitetit.” [Qeveria malazeze]
“Mali i Zi mund të nxisë koncensionet si një mënyrë për të tërhequr investimet e huaja, siç bëri Bullgaria,” sugjeron ai. “Bullgaria nuk shiti pronat e saj, në vend të kësaj, ajo përfundoi marrëveshje mbi koncesionet me investitorët e huaj duke i lejuar ata të përdorin dhe menazhojnë pronën për 99 vjet. Kështu ajo shmangu humbjen e pronësisë mbi tokën por gjithashtu ndaloi manipulimet dhe marrëveshjet fiktive.”
Presidenti i Bashkimit të Puinëdhënësve, Predrag Mitroviç, paralajmëron se shteti duhet t ë jetë i vëmendshëm ndaj përvojave krahasuese të vendeve evropiane dhe vendeve të tjera në rajon.
“Në praktikë, ndodh që vendet me legjislacion të ashtuquajtur liberal e gjejnë veten të rrethuar nga ‘terrorizmi ekonomik’, duke dhënë tokën e tyre për para të ardhura nga ekonomitë gri apo të zeza nga jashtë,” thotë ai. “Këto ligje liberale janë veçanërisht të rrezikshme për shtete të vegjël të tillë si Mali i Zi dhe unë besoj se shteti duhet të procedojë më me kujdes.”
Në ndryshim, këshilltari i ministrisë së financave Predrag Stamatoviç argumenton se shteti nuk ka punë të kufizojë të drejtat e pronësisë të ndividëve, duke përfshirë transferimin e të drejtave një tjetër individi.
“Kush ka të drejtë të ndalojë zhvillimin e mëtejshëm dhe hyrjen e kapitalit të huaj?” pyet ai, duke vënë në dukje se taksat mbi transferimin e pronës kontribuan 40 milion euro në buxhetin e shtetit të vitit të kaluar.
Gjatë negociatave që shpunë në nënshkrimin e një marrëveshjeje stabilizimi dhe shoqërimi me BE vitin e kaluar, Mali i Zi u zotua të hapë tregun e vet të pronës së patundshme për shtetatsit e vendeve anëtare të BE.
Zbatimi i SAA pritet të nisë në 2010, pasi të gjithë parlamentet e të gjitha 27 vendeve të BE të ratifikojnë marrëveshjen.
Siç përcillet në siglimin fillestar të ligjeve të Malit të Zi, Komisioni Evropian do të çmojë shtrirjen e harmonizimit me kriteret e BE. Të drejtat e pronës për shtetasit e BE do të vinë nën kapitujt e lëvizjes së lirë të mallrave dhe kapitalit. Këto kapituj, janë provuar, në të kaluarën, midis më të vështirëve për vendet kandidate që nuk duan të lëshojnë të drejtën për të menaxhuar pronën e tyre të patundshme.
Për shembull, Kroacia nuk ka qenë në gjendje të përfundojë negociatat mbi lëvizjen e lirë të kapitullit të kapitalit. Gjatë shqyrtimit dy vjet më parë ekspertët e Komisionit Evropian përfunduan se legjislacioni kroat nuk është në përputhje me standardet evropiane.
Pavarësisht nga paralajmërimet e BE, Kroacia ishte e ngadalshme të miratonte ndryshime thelbësore që do t’u lejonin shtetasve të BE “të drejtat e nevojshme për t’i bërë të aftë të blinin pronë të patundshme në Kroaci”, siç e përcaktoi KE. Por sipas SAA dhe dokumenteve të tjera, Kroacia duhet të kompletonte liberalizimin e tregut të saj të pronës së patundshme deri në 2009.
Shtetasit e Gjermanisë, Belgjikës, Britanisë së Madhe, Francës, Holandës dhe Spanjës mund të blenë pronë të patundshme në Kroaci bazuar në marrëveshjet e reciprocitetit. Procedura megjithatë, mund të shkojë deri në dy vjet për shkak të burokracive administrative. Si rezultat i kësaj, shumë pretendentë për pronarë mbështeten në një praktikë të ngjashme me atë në Malin e Zi, duke ngritur biznese dhe pastaj duke blerë pronë të patundshme pa kufizime.
Të gjithë vendet e reja anëtare të BE u përpoqën të kufizojnë shitjen e pronës së patundshme të huajve në negociatat e tyre me BE, kur në diskutim qenë banesa të dyta apo zona të rëndësishme ekonomike. Përpjekja e Maltës ishte më e suksesshmja. Asnjë person që nuk ka jetuar në Maltë për të paktën pesë vjet nuk ka të drejtë të blejë një banesë të dytë dhe kjo gjithashtu aplikohet ndaj shtetasve të Maltës që jetojnë jashtë.
Orjeta Zhupa
Autor / Shekulli