Frymëmarrja e re kulturore dhe shpirtërore
Nëse duam të flasim drejtë, kjo ndodhë sidomos kur në krye të institucioneve të caktuara fillojnë të vinë përfaqësues të Unionit Demokratik të Shqiptarëve. Kjo parti e kishte kuptuar me kohë se pa kyçje në institucione nuk mund të ketë as buxhete, e pa to nuk mund të ketë as gjallërim të jetës së përgjithshme shoqërore as të asaj kulturore.
Çë prej se Kongresi i Berlinit, sert siç dinë të mëdhenjtë, i ka futur në kufijtë e Malit të Zi tokat shqiptare të Ulqinit, të Tuzit, të Plavës e Gucisë, kultura shqiptare këtu duhet të ketë pasur frymëmarrjen e barit nën mullarë të sanës.
Perdja e hekurt e kufirit me Shqipërinë gjatë komunizmit vetëm se ka shtuar tfurq në mullarë.
Shkundja e Kosovës në vitin 1968 dhe Kushtetuta e ish-Jugosllavisë e vitit 1974 bëjnë që bankat e shkollave dhe të fakulteteve të shkollës të kenë edhe nxënës e studentë shqiptarë nga Mali i Zi. Si bari rreth mullarit zënë të dalin në dritë shoqëritë kulturore -artistike amatore të shqiptarëve.

Fundi i shekullit të XX djeg mullarin dhe shqyen perdet e hekurta në kufi. Fillojnë të hapen dritaret kah perendon dielli e të dalin buste të tjera në sheshet tona. Fillojnë të hapen mushkëritë e kulturës unike të të gjithë shqiptarëve.

Edhe në mesin e shqiptarëve në Mal të Zi, fundi i shekullit të shkuar dhe fillimi i këtij milenijumi sjellin frymëmarrje të re kulturore e shpirtërore. Deri në Festivalin e Gjirokastrës gjallëron puna e shoqërive amatore, kur Nikollë Nikprelaj, në krye të këngëtarëve të popullit, i këndon hallemadhes – “Moj Kosovë tzu njeft e mira”, rishtohet guri në shtëpinë e Dedë Gjon Lulit, jehon kënga te Krojet e Ali Pashë Gucisë…. Por, rilindjen kulturore e ndjen më së shumti Kalaja e Ulqinit.
Nëse duam të flasim drejtë, kjo ndodhë sidomos kur në krye të institucioneve të caktuara fillojnë të vinë përfaqësues të Unionit Demokratik të Shqiptarëve. Kjo parti e kishte kuptuar me kohë se pa kyçje në institucione nuk mund të ketë as buxhete, e pa to nuk mund të ketë as gjallërim të jetës së përgjithshme shoqërore as të asaj kulturore. Ardhja e z. Gëzim Hajdinaga në krye të Ministrisë për të

Drejtat e Pakicave dhe bashkëpunimi i tij i mirë me z. Fuad Nimanin, i cili ishte bërë kryetar i Komunës së Ulqinit, jep një infuzion në organizimin e e molisur kulturor të shqiptarëve në Mal të Zi.
Vallja e Peshkatarëve, në interpretimin e të rinjëve të mrrekullueshëm të SHKA “Ulqini” josh publikun e Gjirokastrës, të Vjenës, të Pragës…, në tavolinat e Kalimerës Poetike paraqitet ndonjë menzë e verë e mirë për të parën herë në Ulqin organizohet akademi shkencore për të shënuar një përvjetor të lindjes së heroit tonë kombëtar Gjergj Kastriotit – Skënderbeut. Në sallën e Shtëpisë së Kulturës, që ndërtohet në këtë mandat, z. Hajdinaga është themelues i Panairit të Librit në Ulqin. Manifestim ky që është bërë më tradicional dhe që ka begatuar dukshëm Verën Kulturore të Ulqinit, por edhe raftet e bibliotekës lokale si donacion i “Toenës”.

Falë këtij, në Ulqin kanë qendruar e kanë dhënë mesazhet e tyre bardët e letrave shqipe, Kadare e Qosja, presidentët e Republikës së Shqipërisë, Mejdani e Mojsiu… Ulqini, me gojën e tyre, pas apokalipsës serbomadhe millosheviqiane, u ka rikujtuar fqinjëve e të tjerëve se shqiptarët janë qytetërimi më i vjetër më i madh dhe se si të tillë, janë të gatshëm të udhëheqin vallen e fqinjësisë së mirë dhe të integrimeve europiane e euro-atlantike të rajonit.
Por, çze do, kur edhe në këto aktivitete na përcjell fantazma e thesit të Fishtës. Ka liderë të partive shqiptare të cilët edhe pse të ftuar, nuk kanë marrë pjesë në asnjërin nga manifestimet e deritashme që u kishin pasur lakmi edhe qendra më të mëdha shqiptare se çështë Ulqini! Duket se kjo ndodh vetëm pse këto manifestime i organizojnë institucionet, në krye të të cilave janë përfaqësuesit e UDSH-së.

Po, a lihet pa u shtrënguar dorën e pa çuar ndonjë gotë me Qosjen e Kadarenë, këtu në Ulqin vetëm pse i kihet inati Unionit?! A lihet pa u marrë një fotografi me ta në Kalanë e Ulqinit, vetëm pse fotografi është UDSH. Aman, ti lëmë më politikat e vjehrrës për inat të nuses!
E bëj këtë apel për arsye se kjo ka ndodhur edhe verën e sivjetme në Ulqin, e cila ka qenë e veçantë, së paku për dy shkaqe. Në Panairin e Librit sivjet merrte pjesë ilirologu ynë i madh e shkencëtari i famshëm Aleksandër Stipçeviq. Vjen për herë të parë në vendlindjen e të parëve të tij arbneshi i zarës e rezident i Zagrebit, zaptues i rafteve të bibliotekave, shkencëtari me renome botërore i cili kurrë nuk i ka ikur origjinës shqiptare, gjë e dëshmon edhe arbërishtja e tij e rrjedhshme e prekëse. Një mbrëmje e panairit, natyrisht, i kushtohet veprës së tij të madhe. As në këtë mbrëmje nuk i sheh liderët e tjerë të partive shqiptare, përveç atyre të UDSH! Vetëm pse Stipçeviqin në Ulqin e kishte sjellë kryetari aktual i Komunës z. Hajdinaga i cili vjen nga radhat e UDSH-së?!
Për të parën herë në Ulqin sivjet ishin edhe arbëreshët e Italisë, duke i dhënë një dimension të veçantë verës së këtushme. Me një program të begatë e të larmishëm, me një albanolog në mesin e tyre me arbërishten e tyre të ruajtur me aq dashuri e fanatizëm, me këngët e tyre thurrur për tokën mëmë, ata zbërthejnë më së miri fisnikërinë e luftës për ruajtjen e identitetit, pa të cilin asgjë nuk mund të jetë kuptimplote.
Kishin ardhur në një sofër të përbashkët me shqiptarët në Mal të Zi, por as në këtë sofër nuk na kishin gjetur bashkë. Mungonin ata të cilët kishin munguar te Stipçeviqi. Vazhdojnë ta kenë kafshatë që szkapërdihet atë që e shtron i zgjedhuri i qytetarëve në emër të të gjithëve, vetëm pse ai vie nga partia më e fortë shqiptare.
Harrojnë se kjo parti do të vazhdojë të shtrojë sofra të regjenerimit kombëtarë, sidomos për ata të cilët nuk i kemi gjithëherë pranë. UDSH e ka kuptuar se ra kjo miqësi shqiptaro-amerikane, e do të shihemi.
Ferhat Dinosha
Koha Javore