Dan od najpoznatijih ljudi svoga vremena i svakako jedan od ljudi koji su ostavili neizbrisiv trag medju drevne zidine Staroga grada Ulcinja, van svake sumnje jeste Sabataj Cevi. Covjek koji je obiljezio jedan dio svjetske kulturne bastine koji je svojom pojavom i svojim ucenjem dao veliki doprinos, istoriji ne samo kod nas, vec slobodno se moze reci i u u svjetskim razmjerama. Ovaj covjek natprosjecne inteligencije i sirokog obrazovanja proglasivsi sebe novim “Mesijom”, ostavio je dubok trag koji i dan danas budi interesovanje ne samo naucnika i teologa, vec i obicnih ljudi, koji pokusavaju da istraze sve segmente njegovog djelovanja u Otomanskoj imperiji. Naravno, njegov uticaj se sirio veoma brzo i van granica Otomanske imperije i njegovo ime se pominjalo sa respektom i postovanjem u svim sinagogama tadasnjeg razvijenog svijeta. Danas mi, koji zivimo tu pored kule Balsica, gdje je on proveo deset zadnjih godina svoga zivota cesto ga pominjemo mnogim stranim i domacim gostima, pokusavajuci da damo pravu dimenziju njegovog bivstvovanja, ne samo tu kod nas.
Rodjen je u Izmiru 1626. godine u jednom od glavnih gradova Otomanske imperije. U tom gradu je zivjela velika skupina Jevreja i u jednoj od najpoznatijih porodica rodjen je covjek koji ce se u cetrdesetoj godini usuditi da u jednoj tako mocnoj islamskoj zemlji sebe proglasi novim «Mesijom». Sabataj Cevi je jos kao mladic bio rado vidjen i postovan, rado su ga slusali i naucnici i obicni ljudi i svi su se slagali da je on predodredjen da bude vodja. On je u svom obrazovanju citao sve stare svete knjige Jevreja i u svim tim knjigama se pominjao dolazak novog «Mesije». Ovom titulom su se zvali mnogi prije njega kao, Bar Koba, Juda Galile, Juda Makabe, a jedini koji ju je s pravom nosio je bio Isus Hrist. U velikoj populaciji Jevreja u Izmiru sabataj Cevi je trazio slobodu, bio je teolog slobode i shvatio je da je ova nesto najvece sto covjek moze imati u vjeri. U svojim predikama, o Talmudu posebno, svetoj knjizi Jevreja toliko je bio sugestivan, da su svi mislili da je on covjek iz buducnosti, osoba koji ce tek doci i odvesti Jevrejski narod do svoje nekadasnje domovine. Bio je rodjen da bude vodja. U cetrdesetoj godini zivota, podstaknut svojim genijem i nekim neobicnim unutrasnjim osjecajem proglasava sebe novim “Mesijom” i to svim narodima, citavom svijetu u Otomanskoj imperiji. Bozjom miloscu objavljuje citavom svijetu da se reinkarnira duh Mesije u njemu. Otada mnogi vjeruju u njegovo ”mesijanstvo” nastaje citav jedan pokret koji ce kulminirati 1666. godine i u ostalim djelovima svijeta. Prihvata ga cak i cuveni Natan Gazati iz Gaze izjavivsi da je on covjek koga ocekuju nakon 15 vjekova, i mnogi Jevreji koji su u velikim grupama dolazili iz raznih krajeva tadasnjeg svijeta, ocekujuci po starim knjigama da ce ih novi ”Mesija” odvesti u Izrael i Palestinu.

Zasto bas 1666. godina.

U mnogim jevrejskim svetim knjigama srednjeg vijeka kaze se a i stari astrolozi su tvrdili da ce se novi ”Mesija” pojaviti upravo 1666. godine. U stvarnosti po astrologiji Jevreja broj 1666. je broj divlje zivotinje Apokalipse, 666 plus jos 1000 godina vladavine Satane. I tako, na osnovu otkrovenja Jovanovog, izracunali su da ce dan svjetskog prevrata i obracuna biti upravo 1666. godina. Tada ce zapoceti 1000 godina carovanja Isusa Hrista na zemlji i mrtvi ce ustati iz svojih grobova i zajedno sa zivima izaci pred sud. Poslije toga ce nastati mir, pravda i blagostanje, carstvo bozje i raj na zemlji. Nije to bilo samo pusto sujevjerje, ljudi su uvijek pokusavali da dokuce buducnost, bar onu neposrednu koja ih se ticala. Sve sto se desavalo u vrijeme Sabataja Cevija imalo je vjersku povezanost i sve se objasnjavalo vjerskim pojmovima. Spas i spasilac, dakle novi Mesija, Jevrejima je bio neophodan zato sto su vjekovima trpjeli ponizavanja i ugnjetavanje svuda u svijetu, svako pokoljenje je zivjelo u ubijedjenju da ono pati vise od predjasnjih i to se generacijama ponavljalo. U Istanbulu, i u drugim velikim gradovima Otomanske imperije, u to vrijeme bilo je i egzodusa Jevreja koji su dolazili iz istocnih zemalja. Zbog toga je dolazilo do masovnih protesta, posebno u Izmiru. 1666. godine desilo se i jedno pomracenje Mjeseca, koje je vrlo tacno bilo predvidjeno skoro dva vijeka prije od jevrejskih, persijskih i arapskih astrologa. Mnogi su tada to i protumacili kao propast Otomanske imperije. Ideja o spasiocu je bila obostrana. Jevreji su spasioca nazivali ”Mesijom”, dok muslimani ”Mehdi”. Bilo je i ranije pokusaja da se mladi ljudi proglase sa minareta Bajazitove dzamije kao Mehdi, govorili su da je u njima duh Mehdija, ali su ti pokusaji krvavo guseni od strane janicara i Porte. Veliki Vezir Kipril, albanskog porijekla u stvarnosti je u to vrijeme i vladao Otomanskom imperijom zato sto je Sultan Mehmet 4. nakon ubistva oca imao samo 9 godina. Nakon njegovog dolaska iz Erdene u Istanbul, u svojim dvorima poziva i jednog naucnika po imenu Abdiu, koji je napisao istoriju tog vremena i od koga i znamo mnogo o Sabataju Ceviju. Naravno i sam Sultan je pisao neke zapise i to je najvjerodostojnija prica i istorija ove licnosti koji je zadnjih deset godina proveo kao Dizdar grada Ulcinja na trecem spratu impozantne kule Balsica.

Kazna i prokletstvo Sabataja Cevija

Proglasivsi se ”Mesijem” Cevi je dao nadu masama, nadu ka oslobodjenju od ropstva, nadu o vjerskim slobodama. Stare svete knjige su im to obecavale, naravno sada sa novim “Mesijom”. Veliku pomoc Cevi je imao i u Natanu Gazatiju iz Gaze, koji je potvrdio njegovo mesijanstvo a nakon toga se u svim sinagogama u Italiji, Engleskoj i Njemackoj propovijedalo o Sabataju Ceviju kao novom Mesiji. Iz Izmira se pokret poceo veoma brzo siriti i ubrzo zahvata i Istanbul. Uvidjevsi opasnost Kiprili odluci da zaustavi tu euforiju pogotovo nakon sto se Sabataj Cevi jednim pismom obraca i Sultanu Mehmetu 4. u kome trazi da se odrekne Kurana i Muhameda i da se okrene Talmudu i jevrejskoj vjeri i njemu kao novom «Mesiji». Kiprili je tada naredio da proklinju i zatvore Sabataja Cevija. Medjutim to nije mnogo uzbudjivalo sledbenike Sabataja Cevija jer su po predanju vjerovali da ce on izaci iz zatvora jasuci na lavici i da ce se zajedno uputiti prema Izraelu i Palestini gdje ce obnoviti svoju drzavu, razorenoj jos u Starom vijeku od Rimljana i time dokazati svoje mesijanstvo. U stvarnosti, Cevi je imao malih sansi da se spasi iz tamnice bez obzira sto su njegovi sledbenici vjerovali u njegovu prorocansku i bozansku moc.

Kako je Mesija postao musliman

Nekoliko redova iz ”Svjetske hronike” hronicara Abdije pokazuje nam kako je Sabataj Cevi prihvatio muslimansku vjeru. Po naredbi, Sultana Sabataj Cevija skidaju golog i on pokriva zastidjen genitalije rukama i izazva smijeh Sultana. Vidjevsi da je obrezivan po jevrejskim obicajima, Sultan upita muftiju za misljenje o samo proklomovanom Mesiji. Muftija, koji je mrzio Sijite i Mistike, koji je vec bio kaznio jednog filozofa po imenu Karabasa, kao i mnoge pjesnike proglasi Sabataja crnijim od samog djavola. Sultan odluci da stavi Sabatajja na probu rekavsi mu da ce prihvatiti njegovo mesijanstvo ukoliko ga strijele, kojim ce ga gadjati, se vrate natrag ne povrijedivsi ga. Da bi izbjegao sigurnu smrt, Sabataj Cevi klekne pred Sultanom moleci ga za zivot jer je on samo jedan rabin i da ga moli i u ime sina koji ce se ove noci roditi. Zaista nakon nekoliko sati jedna od zena se u haremu porodila i tada Sultan pokaza milost i postedi zivot Sabataju Ceviju. Sultan tada rece Ceviju da on promjeni svoju vjeru, jer kad se vec usudio da od svjetskog vladara zatrazi da promjeni vjeru, to sada on zahtjeva od njega. I tako Sabataj Cevi dobi novo ime Mehmet Efendija i samom sebi stavljajuci turban, odlazi u izgnanstvo u daleki Ulcinj.

Zivot i smrt Sabataja Cevija u Ulcinju

Sultan pokloni zivot samo proklamovanom mesiji ali njegovi sledbenici nisu prestajali da se okupljaju ne mogavsi da vjeruju da on nije mesija, Da bi izbjegli dalja okupljanja i nemire veziri savjetuju Sultana da internise Sabataja Cevija u najudaljeniji grad Otomanske imperije Ulcinj u njegovoj tvrdjavi. Bez obzira sto on biva interniran Sultan Ceviju daje titulu Dizdara odnosno cuvara tvrdjave i on sa svojom pratnjom dolazi u anticki grad Ulcinj, gdje ce zadnjih deset godina svoga zivota provesti na trecem spratu kule Balsica. U toj kuli je i umro najpoznatiji princ iz porodice Balsica Djerdj Balsa i danas se ta kula po njemu i naziva kula Balsica. U toj kuli koja se danas ponosno uzdize na najvisem dijelu Starog grada, Sabataj Cevi nalazi svoj mir, reformise Talmud i cita drugu teolosku literaturu koju je posjedovao. Govorio je sest jezika i bio je covjek natprosjecne inteligencije i visokog obrazovanja. Kazu da je samo dva puta izlazio iz grada, jednom je isao u posjeti Benediktinskom manastiru Rotaci u blizini Bara, dok je drugi put isao do starog grada Svaca. Napisao je i nekoliko pisama iz Ulcinja posebno je potrebno naglasiti ono upuceno jednoj od tri zena koje je imao, Sari Elahun, koju je ostavio u Izmiru. U nekoliko drugih fragmenata pominje ulcinjske Albance, govori o strasnim zemljotresima koji su zadesili ovaj grad i govori o trideset djevojaka koje su skocile sa zidina Starog grada da ne bi pale u ropstvo. Isto tako opisuje i jednu posebnu vrstu trave koja raste na zidinama grada. Bio je covjek govora zato je i malo pisao.

Davidova zvijezda u kuli Balsica

Danas se na trecem spratu kule Balsica nalazi na bijelom mermeru ugravirana Davidova zvijezda koja potvrdjuje tezu da je on duboko u dusi ostao Jevrej. Na tom mjestu vidno je i mjesto gdje se nalazila njegova biblioteka sa zapisima i knjigama Helevije, Josefa Efraima, Isak ben Solomina, Ezre Maimonita i drugih. Isto tako bilo je tu i prvo izdanje doktrine Kabalista ”Zohal” iz godine 1559. od Djon Bolice i Djerdj Bizantina kao i Pir Didakua iz Raguze. 1676. god. U 50-oj godine Sabataj Cevi umire. Njegova smrt je imala velikog odjeka u svijetu, posebno kod Jevreja, medju kojima je bilo i mnogo onih koji su ga i dale smatrali svetim. Njegova smrt je po predanju bila dosta misteriozna. Po jednoj legendi, kazu da je umro u momentu kada je vidio da je jedno dijete palo sa jednog smokvinog drveta na zemlji, . vidjevsi da se dijete ne pomijera. Legenda kaze da je dijete nakon toga ustalo potpuno nepovredjeno. Po drugima, kazu da se vec bio pripremio za smrt zamolivsi Julija Ambrozijana, covjeka koji je bio majstor za prepariranje ljudi i zivotinja, da to uradi sa njegovim tijelom. Moguce je da se to i desilo, u svakom slucaju sahranjen je u blizini jedne dzamije van gradskih zidina u jednom posebnom turbetu, iako je kazu njegova zelja bila da ga sahrane na jednom uzvisenju sa kojeg bi mogli vidjeti more oni koji bi dolazili posjetiti njegov grob. Moguce da ga nisu poslusali.

Misteriozno turbe

Turbe u kojem se nalazi njegov grob se sa posebnim fanatizmom i danas cuva i ono se nalazi u jednom privatnom posjedu. Cuvari tog turbeta misteriozno cuvaju njegovo ime i nikad vam nece priznati da se radi o njemu. U svakom slucaju treba postovati tradiciju te porodice, ali je na nama da i dalje radimo na istrazivanju njegovog misterioznog zivota, posebno njegovog dijela, medju drevnim zidinama Starog grada Ulcinja. Na njegovom grobu nema nikakvog natpisa, tu je drveni sarkofag i ova porodica se sa velikim respektom i postovanjem odnosi prema njemu tvrdeci da se radi o jednom njihovom dalekom pretku. U svakom slucaju Sabataj Cevi je bio velika figura svoga vremena, covjek koji je samog sebe uspio da proglasi novim ”Mesijom” i sto je najvaznije ogromne mase su u to vjerovale. Bez obzira na prihvatanje muslimanske vjere on i dalje ostaje opasan za Otomansku imperiju sve do svoje smrti. Zbog toga se internira u Ulcinj. Ubijedjen sam, da bi i danas ogromne mase turista iz citavog svijeta dolazile na hodocasce na njegov grob, kada bi se naravno sa stopostotnom sigurnoscu utvrdilo da se zapravo o njegovom grobu i radi. Biti u blizini njegovog groba jeste neopisiv osjecaj. On je jedna cudnovata istorijska metafora i jedan motiv da se o njemu mogu napisati mnogi redovi, on je misterija i istorija istovremeno, zaista neopisivo uzbudljiv dogadjaj Nama ostaje da i dalje radimo na rasvijetljavanju njegovog misterioznog zivota i njegovog djela i da stranim i nasim gostima govorimo o ovoj slavnoj figuri koja je obiljezila jednu citavu epohu. On je posebno interesantan za nas, jer je njegovo ime neraskidivo vezano i i za nas grad i on van svake sumnje cini jedan veliki dio nase slavne i impozantne kulturne bastine.

Ismet Karamanaga

Turbeta u Crnoj Gori – III dio