Teuta, por jo për ne
Ne, në truallin autokton, si në Malësi ashtu edhe në Ulqin, jemi dëshmitarë se gjuha shqipe po zhduket. E kemi zakon ta fajësojmë sistemin. Por çka bëjmë ne që fëmijët tanë ta vijojnë mësimin në gjuhën shqipe? Asgjë! Sa që në një mes me shumicë etnike shqiptare çfarë është Malësia, nxënësit e këtij etnosi, në një numër të madh e vijojnë mësimin në gjuhë sllave. Çështje e veçantë janë trajtat e mbiemrave tanë, si në Malësi ashtu edhe në Ulqin që nuk ka dreq që mund të zbulojë se cilit komb i takojmë kur maskohemi me trajtat sllave të mbiemrave me “ic” (iq). A jemi malazezë, serbë a boshnjakë ? Nëse vazhdon kështu, edhe në këto troje do të ndodhë ajo që ka ndodhur në Tivar, i cili e ka humbur karakterin etnik shqiptar. Ose, Plava dhe Gucia, ku pjesa dërmuese e popullatës është shpërngulur në Kosovë.
Afër qytezës së lashtë, Perast, në Adriatikun malazez, ekziston ishulli i vogël Gospa od Škrpjela (Zoja e Shkrpjelit). Në këtë ishull, javën e shkuar, është zhvilluar Festivali Ndërkombëtar i Teatrit Alternativ “Teuta”. Romani i shkrimtarit të njohur malazez Mirash Martinoviq quhet “Teuta”, hoteli në Rizon quhet “Teuta”. Edhe shumë nocione të tjera quhen kështu, ose lidhen për këtë emër. Dalëngadalë, ky po bëhet brend, po jo i atij etnosi nga i cili buron. Të jetë problemi më tragjik, burimi i këtij nocioni historik dhe kulturor është pikërisht në këto dy enklava shqiptare që ekzistojnë sot në Mal të Zi: Malësi dhe Ulqin.
Ekziston një problem i tërë në raportin e shqiptarëve ndaj historisë së tyre. Ata sot e jetojnë jetën dhe identitetin që as vetë nuk janë të sigurtë se i kujt është. A është sllav, a është osman, a është komunist…? I kujt është ky identitet? Përse duhet të jemi ne i vetmi popull të cilit i vjen turp nga historia dhe identiteti i tij? Çka është e turpshme këtu? Ku kishte qenë një Greqi, p. sh., pa identitetin e vet, ashtu siç e njohim të gjithë sot? A kishte ekzistuar si fuqi turistike. Jo. Po, Egjipti? Jo. Çka bëjmë ne? Ne bëjmë gjithçka që ta shuajmë identitetin tonë mediteran. Shkollat tona kanë emra komikë të një periudhe dhe ideologjie të dështuar, e cila i ka sjell shumë dëm shqiptarëve në Mal të Zi dhe e cila na e ka borxh neve si etnos çrrënjosjen e shtresës intelektuale shqiptare në këtë vend. Sot më shumë shqiptarë nga Mali i Zi jetojnë në SHBA dhe Kosovë sesa në vendlindje.
Në rrafshin ekonomik, sa është eksploatuar kjo mundësi e brendit ? Kemi ardhur në një pozitë komike që plazhet tona, kafenetë tona dhe viset tona më të bukura mbajnë emra të vendeve të huaja. Pse? Për shkak se mendojmë se ashtu do ta tërheqim më lehtë turistin e huaj. Jo askush nuk e do një gjë e cila është “fake” (e rrejshme), e falsifikuar. Ose, ndoshta, vuajmë nga kompleksi i inferioritetit dhe dëshirojmë që para botës të paraqitemi si dikush tjetër, me emër të huaj.
Sot, nuk mund ta gjesh asnjë objekt, se lëre më institucion, që e mban emrin ose lind asocicione mbi identitetin e vërtetë të kësaj popullate, e ky është identiteti mediteran. Identitet i njëjtë i cili i bashkon të gjithë shqiptarët dhe i cili është identitet i yni, burimor, origjinal. Tzu hiqemi më identiteteve të huaja, asaj që është qenie e huaj dhe tzi kthehemi vetes. Nëse dikujt i duket kjo e pamundur, them se nuk është e pamundur. Ka shembuj të atillë në botë. Më i miri është ai i civilizimit dhe kulturës hebraike, të cilët janë nisur nga zeroja për ta ringjallur më edhe gjuhën e lashtë. Sot, hebrenjtë që u shpërngulën në Izrael, kryesisht nga Rusia pas shembjes së komunizmit, nuk mund ta marrin shtetësinë izraelite derisa të mos e zotërojnë mirë hebraishte. Ndërsa ne, në truallin autokton, si në Malësi ashtu edhe në Ulqin, jemi dëshmitarë se gjuha shqipe po zhduket. E kemi zakon ta fajësojmë sistemin. Por çka bëjmë ne që fëmijët tanë ta vijojnë mësimin në gjuhën shqipe? Asgjë! Aq më tepër në një mes me shumicë etnike shqiptare çfarë është Malësia, nxënësit e këtij etnosi, në një numër të madh e vijojnë mësimin në gjuhë sllave. Çështje e veçantë janë trajtat e mbiemrave tanë, si në Malësi ashtu edhe në Ulqin që nuk ka dreq që mund të zbulojë se cilit komb i takojmë kur maskohemi me trajtat sllave të mbiemrave me “ic” (iq). A jemi malazezë, serbë a boshnjakë ? Nëse vazhdon kështu, edhe në këto troje do të ndodhë ajo që ka ndodhur në Tivar, i cili e ka humbur karakterin etnik shqiptar. Ose, Plava dhe Gucia, ku pjesa dërmuese e popullatës është shpërngulur në Kosovë.
Tzi kthehemi identitetit burimor. Kur është fjala për ilirët, shkencëtarët botërorë e cekin se nuk është e kontestueshme fare prezenca e tyre dhe roli i madh në historinë europiane, por njëkohësisht thonë se nga ilirët nuk ka mbetur asnjë mbishkrim i vetmi në gjuhën e tyre. Mbishkrime të ilirëve ka, por në greqisht ose latinisht. Sot, për ta rikonstruktuar këtë gjuhë, i referohemi, psh. një burimi çfarë është gjuha venete, një gjuhë në periferi të trojeve ilire, sepse në zemrën e këtij etnosi nuk ka gjurmë të shkruara në gjuhën origjinale të popullatës. Në Slloveni, psh. ka mbishkrime mbivarrore të ilirëve, me emra latin e mbiemra (cognomen) ilirë. Ndoshta të parët tanë kanë qenë të detyruar që për shkak të mbijetesls biologjike të mbajnë emra të pushtuesit, siç ka ndodh edhe gjatë periudhave të pushtimit sllav dhe osman, por, atëherë edhe rrethanat kanë qenë të pashpresa dhe okupimet kanë zgjatur me shekuj. Sot, tzia shtrojmë vetes pyetjen, se çfarë bëjmë ne që ta lirojmë vetveten nga ky okupim mental dhe kompleksi i inferioritetit ndaj etnoseve të tjera.
xhoanaperkaj@yahoo.com
KOHA JAVORE