ULCINJ –  Završeno je šezdesetodnevno istraživanje arheološkog lokaliteta Svač kod Ulcinja. Iskopavanja, koja su vođena u okviru projekta „Putevi kontinuiteta“, čiji je finansijer  Ministarstvo kulture Crne Gore a organizator Narodni muzej Crne Gore, bila su više nego uspješna.

– Ovo je početak priče o Svaču, kao jednom od sjedišta Slovenskog kraljevstva tokom srednjevizantijskog perioda, odnosno od perioda od arhonta Dokleje do kraljeva Mihajla i Bodina i poslije – kazao je za Pobjedu rukovodilac istraživanja arheolog Mladen Zagarčanin.

 

Najznačajniji nalaz

Najznačajniji nalaz ovogodišnje kampanje je ostatak manastira iz perioda od  9.do 11. vijeka (napravljen na ostacima neke građevine iz 6. vijeka), koji je uništen u mongolskom napadu1242. a možda i prije. Ruševine nekada impozantne kapije- zvonika (ili kule), sa svečanim ulazom, svjedoče o do sada nepoznatom manastirskom kompleksu koji se nalazio u zapadnom dijelu Podgrađa.

– Sama građevina koja je imala preko 15 metara visine .Sada je očuvana i do visine od dva metara. Prostirala se prema jugozapadnom dijelu Pograđa, a od zidova konaka i ostalih prostorija očuvalo se veoma malo, jer je materijal upotrijebljen za izgradnju objekata nakon nasilnog stradanja – kaže Zagarčanin.

Ispred porušenog manastirskog kompleksa, arheolozi su pronašli veliko groblje koje su istražili u planiranom obimu. Na prostoru od oko 30 kvadrata otkopano je oko 50 grobova u kojima je najviše bilo djece (odojčadi prije svega).

– Među grobovima su i oni masovnog tipa (kosturnice i masovni ukopi), sa više pokojnika u jednoj raki, ponegdje i sa strijelama u predjelu tijela. Vrijedno je istaći da su svi grobovi ukopani u pod objekata u unutrašnjosti manastira, to znači da se groblje formira nakon rušenja kule-kapije, čiji je ulaz freskodekorisan.Grobovi su pokriveni slojem 12-13. vijeka. U jednom trenutku, nakon rušenja ovog objekta prostor se niveliše i gradi se palisadno utvrđenje. Da li su se građani Svača spremali za neki napad, nemožemo kazati. Ali je evidentno da je angažovan prilično veliki broj ljudi koji su obezbijedili dva prstena odbrane u liniji koja se nalazi prije zaravnjenog prostora Podgrađa – ističe Zagarčanin.

Tragovi stradanja

On vjeruje da je pronađena kapija-kula, bila dio manastirskog kompleksa, ali i vladarskog dvora, koji se vjerovatno nalazi ispod kulturnih slojeva u zapadnom dijelu.

– Sve je zapreteno velom tajne, iako imamo prilično dosta arheoloških podataka istraživanja se moraju nastaviti što prije, jer izgubiti kontinuitet sa istraživanjem značilo bi kao da ništa nismo radili jer indicija imamo i samo je potrebno da dalja istraživanja potvrde naše navode. Posljednji dani istraživanja su pokazali da je kula stradala nasilno, da je porušena i izgorela, a slične slojeve sa paljevinom nalazimo i na drugim mjestima, prvenstveno oko crkve B. Ova kapela imala je kriptu, u kojoj je bio smješten grob neke aristokratske familije, ili episkopa – kaže Zagarčanin.

Kapela je napravljena na mjestu koje dominira. Sa manastirskim zdanjem povezana je zidom koji se prati sve do kapije. Istraživanjem je dokazano da je Crkva B je u drugoj fazi dobila pripratu. Zatim je došlo do nekog stradanja.

– Sloj gari i šuta svjedoči o velikom rušenju, a materijal pokazuje da se to desilo negdje oko sredine 13. vijeka, što bi mogli povezati sa Mongolima premda ostaje mnogo prostora za različite interpretacije. U ovom sloju rušenja pronašli smo nesahranjeni ljudski skelet koji je jednostavno zatrpan i ostavljen na bok u zgrčenom pložaju, bez hrišćanskog obreda. Pronađena je još jedna takva kapela, na 50 metara od grada, a situacija je gotovo identična sa situacijom kod crkve B: nasilno stradanje, formiranje sloja rušenja, ista grnčarija itd. Treću crkvu smo otkopali ispred kompleksa. Prema preliminarnim istraživanjima crkva priprada ranoj romaničkoj epohi i ne bi trebalo da se datuje poslije 11-12. vijeka. Radi se po prelijepoj crkvi sa velikim prostorom za bogosluženje, grobovima u unutrašnjosti i djelimično očuvanom časnom trepezom, kubičnog oblika – naglašava Zagarčanin.

Takođe, osim istraživanja sakralnih objekata i arhitekture povezane sa monaškim zajednicama, tim ne čijem je čelu Zagarčanin započeo je iskopavanje jedne velike zgrade koja je uništena u 8-9. vijeku. Pronašli su  slovenske strijele tipa „lastin rep“. To svjedoči o nasilnom zauzimanju grada od slovenske populacije koja je  uništila i jednu vizantijsku kapelu na drugom kraju Podgrađa.

 

Najveća misterija

Najveće iznenađenje u ovoj kampanji je postojanje jednog „misterioznog“ naselja koje se formira na velikoj površini sa istočne i zapadne strane.

– Kada kažem misterioznog svakako ne mislim da provučem jednu populističku crtu koja traži senzaciju. Želim da ukažem na pojavu koja nije zabilježena kod naših srednjovijekovnih gradova. Ovo stanište je svakako do sada bilo potpuno neopaženo, i pravo je čudo što dosada niko nije obratio pažnju na arhitekturu ovih objekata. Naime, radi se o kompleksu utvrđenja i zgrada koje su nikle negdje nakon 13 vijeka, a koje svjedoče o nekoj za sada nepoznatoj populaciji, koja ima svjstvenu graditeljsku koncepciju, drugačiju od one zatečene u Podgrađu ili one koja je do kasnog srednjeg vijeka postojala ( i još je uvjek postoji) u Gornjem gradu i prema jezeru – kaže Zagarčanin,

Zidovi su rađeni od velikih gromada odlomljenog kamenja. Spajani su izuzetno znalački. Utvrđeno je nekoliko destina kućišta, manji trgovi koji se obrazuju oko crkvi, terasasti platoi ograđeni velikim uredno poređanim stijenama, čitav defanzivni sistem koji je branio grad sa istoka, pa onda još jedan koji je naselje branio sa zapada, veliki palisadni zid…

-Na prostoru Crne Gore nije evidentirano ništa slično, makar u istraženim cjelinama. Da li su ovo naseljenici nakon mongolskog napada ili se radi o poznijem staništu, teško je reći. U svakom slučaju, iako kućišta imaju ruralan izgled kao i sam tip zgrada rađenih bez upotrebe maltera, radi se o izuzetno organizovanoj etničkoj grupi koja dolazi u napuštene djelove grada ali koristi svoj mudus vivere. Isključujemo mogućnost da ovo pripada praistorijskoj epohi, a zato postoji sijaset dokaza. Nije nemoguće da je način „helenističkog graditeljstva“ uticao na graditeljski koncept, ali svakako je da ove kuće nastaju u srednjem vijeku – zaključuje Zagarčanin.

Timski rad

Sumirajuću rezulate ovogodišnje kampanje arheoloških istraživanja u starom gradu Svaču,osim Dejanu Draškoviću i Milošu Živanoviću, odaje priznanje  i konzervatoru Centra za konzervaciju i arheologiju na Cetinju Željku Čelebiću. On je tokom velikog vremenskog perioda radio na čišćenju fresaka, keramike i metala, a pomagao je i da se izvrše manje intervencije na nekim loše stojećim objektima. Po riječima Mladena Zagarčanina,  izuzetnu pomoć je pružili su i arheolzi Anton Ljuljđuraj iz Muzeja u Ulcinju,  Dragan Radović iz Muzeja u Podgorici  i Barbana Draga iz Sukobina.

Keramika i grnčarija lokalne romejske i slovenske proizvodnje

Miloš Živanović i Dejan Drašković otkopali dio kapele iz ranovizantijskog perioda i moćan sloj iz perioda od 8.do 9. vijeka.

-Na hiljade fragmenata keramike i grnčarije lokalne romejske i slovenske proizvodnje ukazuju na ritual daće, odnosno trizne-svakako slovenskog karaktera, jer je grnčarija pomješana sa relativno velikom količinom životinjskih kostiju među kojima ima skoro svih lokalnih vrsta divljači i domaćih životinja. Ovako izmiješan materijal govori o svetkovinama u slavu pokojnika sahranjenih u kapeli iz 6 vijeka koja je stradala nasilno negdje u periodu 8-9. vijeka. Predstoje C14 datovanja – kaže Zagarčanin.

Izvor: Pobjeda